Mensen van Stop Oil Now die zich vastplakken aan interviewtafels of aan een doek van Vermeer, tomatensoep gooien tegen een Van Gogh schilderij of de A12 met honderden medestanders tegelijkertijd blokkeren …

Het zijn stuk voor stuk daden die verschillende perspectieven kennen en dito reacties oproepen. Van ‘Blijf met je poten van onze spullen af’ zoals de directeur van het Mauritshuis reageerde, tot de wedervraag van de klimaatactivisten: ‘Maar is kunst dan meer waard dan onze planeet?’. Boze mensen op de snelweg, boze mensen in de file erachter.

Sommige actievoerders of nieuwszenders zetten deze acties in historisch perspectief. Dan wordt de subversieve actie van Rosa Parks erbij gehaald die in 1955 ook een overtreding op de wet beging. De wet overtrad ze doordat ze haar zitplaats in het “zwarte gedeelte” van een bus weigerde af te staan aan een blanke passagier toen het “blanke” gedeelte vol raakte. Dat was immers één van de uitwassen van wat de raciale wetten in Alabama indertijd voorschreven. Of er wordt gerefereerd aan Kathrine Switzer en hoe zij op 19 april 1967 de sportwereld veranderde door als vrouw illegaal mee te doen met de marathon van Boston. De zwart-witte foto’s van haar deelname zijn wereldberoemd. Je ziet daarop hoe de wedstrijddirecteur Jock Semple furieus haar nummer van haar rug probeert te trekken, waarop Tom Miller, een voormalig American Footballer, een schouderduw aan hem uitdeelt. Daarna durft geen official Switzer meer tegen te houden en kan zij als officieel ingeschreven deelneemster deze marathon volbrengen.

En ja, Rosa Parks en Kathrine Switzer overtraden de wetten die toen golden. Maar daar houdt de vergelijking tussen deze dames en de jongeren van Stop Oil Now wel op. Er is immers een groot verschil tussen de daden uit de voorbeelden waar ik deze column mee begon en de acties van Parks en Switzer. De daden van deze dames vielen samen met waar zij zelf in geloofden. Te weten: een wereld waarin je huidskleur niet het soort zitplaats in de bus bepaalt. En: een wereld waarin het niet uitmaakt welk geslacht je hebt om mee te mogen doen met een sportevenement. Hun daden lagen in lijn met hun ideaal. Het zijn geen acties die met hun gedrag tegen iets zijn, maar ze laten met hun gedrag vooral zien waar ze voor zijn.

Hoe anders gaat het er bij de actievoerders anno 2023 aan toe. Ik kan me niet voorstellen dat zij willen vechten voor een wereld waarin meer mensen zich gaan vastplakken aan tafels, waarin de activiteit “soep over schilderijen gooien” een nationale sport wordt of een maatschappij waar autosnelwegen en wandelpaden structureel gecombineerd zullen worden als nieuwe norm van het weggebruik. Nee, de moderne acties dienen vooral aandacht te genereren, te shockeren, te ontwrichten, nieuws op te leveren. Als dat lukt zijn hun acties geslaagd.

Er zijn vele manieren hoe je de wet kunt overtreden. De vraag is op welke manier je je acties laat leiden door je morele kompas of niet. Rosa en Kathrine konden hun daden verdedigen tot aan de rechter toe. En ja, de vraag ‘Is kunst dan meer waard dan onze planeet?’ is een vraag die bewustwording creëert. Ik begrijp ook wel dat alleen die vraag stellen nog niet tot verandering leidt en dat er meer nodig is. Maar door kunst vervolgens ook kapot te maken, begeef je je op een hellend vlak. Als dat de lijn van redeneren wordt, dan zou je ook van alles mogen stelen, omdat moorden toch erger is. Dan zou je bij iemand de botten mogen breken omdat een bom in een winkelcentrum nu eenmaal erger is. Nee, je mag geen kunst kapotmaken, omdat het klimaat kapotmaken nu eenmaal erger is. Ook al kost het klimaatprobleem ons het leven: als we onze beschaving verliezen, verliezen we alles. Niet het doel heiligt de middelen, maar zorg dat de middelen het doel heiligen. Dat jouw weg al de verandering in zich draagt die je voorstaat. Stop met tanken als je vindt dat Shell uit deze wereld moet verdwijnen. Organiseer desnoods een boycot tegen een olieproducent en laat opgedroogde olieverf met rust. Dan ben je in je acties congruent met de wereld waar je naar verlangt. Dan werk je aan een wereld waar jij ook actief aan hebt meegebouwd.

De clou is hier jouw eigen morele kompas. Niet wetten schrijven jou in essentie voor wat kan en niet kan, maar jouw morele kompas. En dan geldt: schilderijen bekladden hoort niet bij de gewenste toekomst. Laat dat dan ook achterwege. Natuurlijk kan ik zien dat dit soort shockerende acties kortstondig een functie hebben. Laten we het de “noodklok luiden” noemen. Maar ook Rosa en Kathrine lieten zien dat de maat vol was. Ook zij luidden de noodklok. Ook zij lieten zien dat wat in hun dagelijkse leven als normaal gold, radicaal en wel direct om moest.  

Hoe kun je bij zo’n groot onderwerp als klimaat nu gaan staan voor waar je in gelooft? Velen van ons voelen zich dan al snel nietig en onbetekenend worden. Sterker nog: mogelijk ligt in dat onmachtige gevoel wel een bron waarom mensen zich hard en radicaal tegen iets willen verzetten … Want voelt het te mager wanneer je als eenling biologisch fruit koopt? Is het een druppel op een gloeiende aarde als je in je eentje vegetariër wordt? Voelt het dat je te weinig doet als je je tuin gaat vergroenen, als je je grinttegels eigenhandig gaat uitgraven, of je dak van sedum gaat voorzien?

Het wordt al anders als je individuele bewegingen en behoeftes gaat bundelen. Hier komt de organisatiekracht van bottom-up-initiatieven om de hoek kijken. Zo is er in Frankijk, in de Vercors, een beweging gaande, van onderop, waar mensen een klein stukje van een steeds groter wordend wild natuurgebied kopen. Je koopt het, wordt er eigenaar van, om met dat stuk grond … vervolgens niets te beginnen. Inmiddels hebben 30.000 mensen al hun portemonnee getrokken, om het gebied te vrijwaren van elke vorm van exploitatie. Een belangrijk principe binnen Vercors Vie Sauvage is de vrije evolutie. Een “revolutionair” concept: de evolutie een handje helpen door niet te helpen. De gevolgen zijn indrukwekkend. Het leven explodeert er: zalmen, gieren en wild keren allemaal terug. Biodiversiteit herstelt zich in een onnavolgbaar snel tempo. Een combinatie van een heldere visie op natuur, crowdfunding en gaan staan voor waar jij in gelooft. Hack the system. Het bezit zorgt ervoor dat er geen jacht of andere vormen van exploitatie meer mogen plaatsvinden. De rest is aan de natuur zelf. Ook in Nederland zijn er vergelijkbare initiatieven. Denk aan Land van Ons dat met 22.000 deelnemers 27 hectare weidegrond kocht in de Hoeksche waard. Of Nature’s profit, een organisatie die grond vrijkoopt uit intensieve landbouw en deze omvormt tot voedselbossen. Ook Creabitat toont aan hoe een nieuwe samenleving eruit zou kunnen zien als je op een radicaal andere manier met wonen, energie, leven en landbouw omgaat, gebaseerd op regeneratieve principes.

Plak je dus niet vast, gooi geen soep over schilderijen, maar luister naar je moreel kompas. Een zuiver geweten dat bovendien sterker is dan bestaande wetten. Investeer vervolgens in de wereld die jij graag voor je ziet, die jij belangrijk vindt en die jij als ideaal hebt.

Guido van de Wiel (Wheel Productions) is organisatiepsycholoog, (schrijf)coach en ghostwriter. Hij is onder meer verbonden aan Verdraaide organisaties en de Veranderbrigade. Vorig jaar verscheen bij Kloosterhof zijn boekVan meetbaar naar merkbaar, van duurzaam naar dierbaar. Eerder schreef hij boeken zoals Durf het verschil te maken (i.s.m. Merlijn Ballieux), Organiseren met toekomst en Innoveerkracht. www.wheelproductions.nl