‘Big Brother’. Het is een term die jongere mensen vaak eerder met de entertainmentindustrie associëren dan met literatuur. Dankzij de populariteit van het gelijknamige tv-programma staat het in veel kringen vooral bekend om reallife televisie, waarbij mensen zich 24 uur per dag laten filmen. Maar oorspronkelijk stamt het begrip uiteraard uit het boek 1984, de dystopische toekomstroman die George Orwell schreef in het gespiegelde jaar ’48. Die Big Brother staat in dat boek voor een totalitaire macht die een heel volk onderdrukt. Het beschrijft een samenleving vol camera’s, waarbij een gecentraliseerde autoriteit van bovenaf een heel volk in de gaten houdt. Vanuit het regime legt men een steeds weer gewijzigde versie van de werkelijkheid op, dicteert welke taal wel en niet is toegestaan, beperkt via steeds minder taal tevens het denkvermogen en herschrijft zo het collectieve geheugen, groot en klein. Geschiedkundige gebeurtenissen zijn er geen vaststaande feiten, maar fictieve elementen die steeds weer gewijzigd kunnen worden.
Toen ik Orwells boek onlangs herlas, bedacht ik dat we in een wereld terecht zijn gekomen die op onderdelen overeenkomsten vertoont met 1984. Een maatschappij die volhangt met camera’s en waarbij camera’s ons leven grotendeels bepalen. Met dien verstande dat er niet één Big Brother boven ons staat, maar dat we vooral elkaars controlerende en corrigerende macht zijn geworden. Er is niet één macht die ons onderdrukt, maar we onderdrukken steeds vaker elkaar. De camera’s zijn niet enkel meer van overheidswege opgehangen: in een groot netwerk van voornamelijk frontcamera’s op onze telefoon geven we moedwillig een inkijkje in ons leven. We kijken bij elkaar mee op ieders individuele tijdlijn en bekritiseren elkaar als we iets zien wat niet past in ons mensbeeld. Een mensbeeld dat we opbouwen doordat we enkel nog zoekresultaten te zien krijgen die passen bij eerdere gedane uitspraken of bij eerder uitgedeelde likes. “Als je dit bericht interessant vond, vind je dit vast ook interessant.” We bevestigen onszelf in gelijkgestemde kringen die als echo chamber leugens, meningen of halve waarheden tot “de werkelijkheid” boetseren. Met andere woorden: we hebben niet last van één Big Brother, maar vormen voor elkaar Same Size Siblings.
Daarnaast hangt een gemiddelde straat inmiddels vol met videodeurbellen die opnames maken bij bewegingsdetectie en hangen stations, stadions en grote binnensteden inderdaad inmiddels vol met camera’s, waarbij politie en ordehandhavers alle beelden van geweldsdelicten terug kunnen kijken; een realiteit die bij benadering over de romanwerkelijkheid van Orwell te plakken is: Big Brother is watching you. Maar de grote trend is vooral dat we met onze mobieltjes (camera en kijkervaring ineen) vooral elkaar angstvallig in de gaten houden. Ironisch genoeg een zelfverkozen beweging. Een aantal kenmerken van deze Same Size Siblings-maatschappij:
– Steeds meer mensen houden hun mond maar op sociale media, omdat ze aangevallen dreigen te worden door hele volksstammen; of het nu werkelijke toetsenbordridders zijn of een geautomatiseerd trollenleger.
– In een veld van steeds verder gaande polarisatie verliest de nuance het van 140 tekens informatiedichtheid. Je bent ofwel voor, ofwel tegen.
– Zonder werkelijk oogcontact te maken wensen mensen via online berichtjes elkaar de ergste ziektes toe. We geven het oog, overal op de wereld, zelf een duivelse stem in galspuwende reply’s, retweets met afkeurende icoontjes en inhumane comments.
– Compromitterende foto’s of filmpjes gaan rond zonder dat meer is vast te stellen of ze nep of echt zijn. Jezelf ertegen verweren is vrijwel onmogelijk.
– Snapchat is met zijn filters vooral nep-chat, waarmee we zelf menselijke tekortkomingen wegpoetsen, met als bijeffect dat we een irreëel beeld ontwikkelen over wat een normaal menselijk lichaam is. Ook oordelen we daardoor steeds harder over het niet voldoen aan zelfopgelegde, onhaalbare normen ten aanzien van schoonheid en uiterlijk.
– We herschrijven de geschiedenis zelf in verschillende en maximaal uiteenlopende versies van wat er tijdens Corona is gebeurd, van wat wereldleiders bespreken, van wat er in Israël, in Gaza, in Oekraïne, in Rusland momenteel gebeurt… we hebben er collectief geen moeite mee dat mensen daarbij ongevalideerde bronnen opvoeren.
Onze maatschappij is een zichzelf controlerende en corrigerende krabbenmand. Daar hoef je geen deksel op te doen, want iedereen trekt elkaar naar beneden, terug de ellende in. Het regime dat deze onderdrukking in stand houdt is in essentie steeds vaker niet meer van bovenaf opgelegd (Big Brother): in toenemende mate onderdrukt een heel volk – als Same Size Siblings – vooral zichzelf en elkaar.
Same Size Siblings spelen moeiteloos op de grootste angsten van hun peer group in: van onhoudbare vluchtelingenstromen tot onhaalbare schoonheidsidealen, van het blootleggen van onophoudelijk machtsmisbruik tot mensen met afwijkend gedrag aan de digitale schandpaal nagelen. Same Size Siblings creëren hun eigen Room 101: de ruimte waarin, in het boek 1984, je geconfronteerd wordt met je grootste angsten. Voor het bouwen van zo’n folterruimte heb je geen machthebber nodig; zo’n Room 101 weten we inmiddels prima onderling, en met elkaar, te realiseren.
De nieuwste gadget daarbij voor alle Same Size Siblings is Artificial Intelligence. Nu we maximaal zijn verbonden via internet, al langere tijd allemaal zelfbenoemd rechtertje kunnen spelen, kunnen we middels filmpjes die al dan niet bewerkt zijn met, of gegenereerd via, Artificial Intelligence ook perfect de aanklager spelen
Het bijkomstig probleem is niet dat mensen gaan twijfelen of iets wel of niet nep is, maar dat mensen zelf massaal aan de waarheid gaan twijfelen. Het gaat er niet langer om wat feitelijk waar is, maar om wat collectief geloofd wordt.
En ja, ook jij bent een Same Size Sibling.
Guido van de Wiel (Wheel Productions) is organisatiepsycholoog, (schrijf)coach en ghostwriter. Hij is onder meer verbonden aan Verdraaide organisaties en de Veranderbrigade. In 2020 verscheen bij Kloosterhof zijn boek Van meetbaar naar merkbaar, van duurzaam naar dierbaar. Eerder schreef hij boeken zoals Durf het verschil te maken (i.s.m. Merlijn Ballieux), Organiseren met toekomst en Innoveerkracht. www.wheelproductions.nl
