Winnaar David van Lennep Scriptieprijs 2025
De huidige werkstructuren met hybride werken en veranderende rollen vragen om een passend, alternatief leiderschap. Werknemers in alle rollen – niet alleen in formele leiderschapsposities – kunnen bijdragen aan het leiderschap en het succes van de organisatie. Dat is althans de bevinding van Nadine Planken, die met haar masterscriptie de David van Lennep Scriptieprijs 2025 won.
Nadine Planken schreef volgens de jury van de Nederlandse Stichting voor Psychotechniek (NSvP) de beste masterscriptie van de Nederlandse universiteiten. Ze won de hoofdprijs voor haar onderzoek naar de manier waarop potentieel leiderschap kan worden herkend en gestimuleerd. Een interview met de winnaar.
Haar bevindingen benadrukken dat werknemers in alle rollen – niet alleen in formele leiderschapsposities – kunnen bijdragen aan het leiderschap en het succes van de organisatie. Haar onderzoek is stevig theoretisch gefundeerd en beantwoordt volgens de jury niet alleen vragen, het opent deuren – het geeft een dieper inzicht in leiderschap in actie. Daarnaast ‘biedt het onderzoek organisaties praktische inzichten in het creëren van een inclusieve werkcultuur waarin ieders stem telt’.
Planken voerde haar onderzoek uit met vier medestudenten, en verzamelde de data op basis van gesprekken, face-to-face, tussen twee studenten die elkaar niet kenden. In totaal deden er 43 studentenparen mee, dus 86 studenten in totaal. “Ze moesten een ‘survivor task’ bespreken, waarbij een de leider was en de ander de volger. In vijftien minuten moest er een conclusie worden getrokken, dus er was ook sprake van tijdsdruk.”
Stem van de volgers
De onderzoekers bestudeerden daarna alle opgenomen gesprekken en brachten coderingen aan bij ideeën en vragen. Meer dan 4000 ‘segmenten van gedrag’ (bijvoorbeeld wanneer leiderschap werd geclaimd door het maken van suggesties of het delen van ideeën) werden geregistreerd en gebruikt voor de analyse. Ook moest de onderzoekspopulatie twee vragenlijsten invullen, een voorafgaand en een na de gesprekken.
Uit de analyse ontwikkelde Planken een ‘nieuw zicht op leiderschap’: “Voorheen keken we alleen naar de leider. Alles wat hij deed beïnvloedde de ander. Daar zijn we nu vandaan. Niet alleen de leider heeft de macht. Het gaat om de interactie tussen alle leden in een organisatie. Dat creëert leiderschap.”
De volgers, de medewerkers onder een leidinggevende, zijn daarbij heel belangrijk, benadrukt ze. “Volgers steunen actief het leiderschap en kunnen ook zelf een sterke motivatie hebben om te leiden. Zij beïnvloeden de resultaten van een organisatie, en het is tijd dat wij hun stem horen.”
‘Shared leadership’ acht zij daarom een logisch concept, dat bovendien aansluit bij de huidige behoefte aan wendbaarheid en flexibiliteit in organisaties. “De huidige werkstructuren met hybride werken en veranderende rollen vragen om een passend, alternatief leiderschap. Een dynamische vorm van leiderschap, gebaseerd op de sociale relaties en wat op welk moment nodig is. Het leiderschap verschuift dan tijdelijk naar een ander, afhankelijk van de situatie.”
Twee benodigde factoren
Om mensen in staat te stellen actief leiderschap te ontwikkelen moeten zowel organisatie als medewerkers in actie komen, zegt Planken. “Oude inzichten verdwijnen met een nieuwe werkcontext. De organisatie moet dat van bovenaf steunen, en medewerkers de mogelijkheden bieden leiderschap te ontwikkelen. De formele leider kan hier ook bij helpen door te luisteren naar de medewerker en hun leiderschap te steunen.”
Daarnaast zal de medewerker voor zichzelf op moeten komen en zich bewust worden van zijn of haar mogelijkheden: “Oh ja, ik heb een stem, ik kan bijdragen en leiderschap op me nemen.”
Deze twee factoren, op macro- en microniveau, zijn volgens Planken nodig om een verandering naar modern leiderschap in gang te zetten. HR speelt daarbij een cruciale rol. “Als HR dit steunt, sijpelt dat door de hele organisatie. Daarnaast kan HR workshops en trainingen organiseren voor leiders en alle medewerkers die interesse hebben. Zodat ze hun leiderschapsskills ontwikkelen.”
Als dit gebeurt, ziet zij een nieuwe cultuur in de organisatie ontstaan, waardoor vanzelf weer meer mensen mee gaan doen.
Verder onderzoek
De titel van haar scriptie draagt veel informatie in zich, ongeveer de belangrijkste conclusies van haar onderzoek: Followers With Motivation to Lead Claim Leadership Through Voice, but Hesitate to Engage in Leadership Behaviors.
Waarom zeggen volgers (in haar onderzoek) wel leiderschap op zich te willen nemen, maar gebeurt het niet in de praktijk? Planken: “De rolverdeling was te rigide, er werd te weinig ruimte gevoeld door de medewerker. Dat is een aanknopingspunt voor verder onderzoek. Daarnaast was het gesprek maar een kwartier. Maar het was wel heel mooi om te zien dat volgers voor zichzelf kunnen opkomen.” (bronnen: NSvP, HRpraktijk)
Foto: Lina van den Idsert
